Federal Almanyada Sosyal Hizmetler Uzmanı (Sozialarbeiter) ile Sosyal Pedagog (Sozialpaedagoge) arasındaki fark ile ilgili birçok farklı yorumlar ve kargaşalıklar Federal Almanyada da halen bulunmaktadır. Kısaca söyleyecek olursak eskiden farklı bu iki meslek zaman içerisinde biribirlerinin içinde eriyerek hemen hemen eş anlamlı bir hale gelmiş bulunmaktadır.
Alman Sosyal Hizmetler Meslek Kuruluşları Birliği (Der Deutsche Berufsverband für Soziale Arbeit e.V. ,kısaca DBSH) kendisini tüm Almanya için Sosyalhizmetler Uzmanları, Sosyal Pedagoglar, Eğitmenler (Erzieher) ve iyileştirme, tedavi Pedagog larının (Heilpaegagoge) temsilcisi, haklarının savunucusu ve sendikası olarak niteler. Bu Meslek Organizasyonuna göre Sosyal Pedagoji, Sosyal Hizmetlerin bir yan kolu olarak tarif edilmektedir.
Çoğu zaman her iki meslek kavramının anlamlarının eşlenmesi yani değer ve anlam olarak birbirleriyle eşlenmesi ve eş anlamlı (sinonim) hale gelmesi “Bolonya Reform” una bağlı tutulur ve durum öyle açıklanır (Bologna-Reform – Bologna Process), bu reforma göre uluslararası eğitimde, verilen Üniversite ve Yüksekokul bitirme belgelerinin uyumu ve eşdeğerliği öngörülmüştür. Fakat bu açıklama uzmanlara ve yüksekokul eğitimi danışmanlarına göre aldatıcı bir görünüştür, bu eşitlemeyi sağlayan şey Almanyada çıkan ve Sosyal Pedagog ve Sosyal Hizmet Uzmanlarının eşitliğini sağlayan bir federal kanundur.
Sosyal Pedagojinin “Üst Kavram” olarak kullanılmasının önde gelen savunucularından olan Johannes Schilling’e göre Sosyal Pedagoji daha eski ve geleneksel tarihli (traditionsreicher) bir kavramdır. Sosyal Pedagoji terimi 1844 yılında Karl Mager tarafından kavram ve terim olarak kullanılmaya başlanmışken (özellikle okul ve aile dışı eğitimi kavramı olarak), Sosyal Hizmetler (Sozialarbeit) terimi ve kavramı çok sonra 1918 yılından itibaren resmi olarak kullanılmaya başlanmıştır. Onun için daha eski bir terim ve kavram olan Sosyal Pedagoji terimi her iki terim ve kavram olarak “temsili” ve “üst başlık” olmayı hat etmektedir.
Buna karşı tarafın, yani Sosyal Hizmetlerin üst terim olarak kullanılmasının savunucularından olan Lutz Rössner’e (Sosyal Hizmetler Araştırmacısı) göre Sosyal Hizmetler (Sosyal Çalışma) üst terim olarak kullanılmayı hak etmektedir, çünkü uluslararası uzmanlık dilinde (social work) daha çok kullanım görmektedir ve terim olarak sadece Sosyal Pedagojide olduğu gibi eğitim doğalı önlem ve tedbirleri kapsamayıp daha geniş önlem ve tedbirleri, aynı zamanda çalışma alanını, içine alan, kapsayan, hitap eden bir terim veya üst başlıktır.
Bu terimlerin kaynaklarına ve nereden geldiklerine kısaca bakacak olursak Sosyal Pedagoji teriminin ve kaynağının daha eski bir kökeninin olduğunu görürüz.
Bu meslek tanımının ve meslek eğitiminin kurucusu Henriette Schrader-Breymann
(Alman Pedagog ve şimdiki „Kindergarten-Çocuk yuvalarının kurucusu Friedrich Fröbel’in yeğeni) olarak kayıtlara geçmiştir. Henriette Schrader-Breymann 1874 yılında Sosyal Pedagoji de ilk defa meslek eğitim kurslarını açarak bu konuda eğitim vermeye başlamıştır. Bu verdiği eğitimde Friedrich Fröbel in verdiği ve kendisinin de katıldığı meslek eğitimindeki aldığı bilgi ve aldığı ilhamlardan yola çıkmıştır (Kaynak:Elke Ostbomk-Fischer).
Bu meslek eğitiminde daha önce Yuva (kreş) eğitmenliği mesleğini edinmiş kişilere mesleklerinin üzerinde uzmanlık getiren ve Kreş eğitimciliğinde sadece küçük çocuklarla kısıtlı olan alanı genişleterek çocukların okul zamanındaki ve daha sonraki genç yaşlardaki eğitim ve problemlerini kapsayan uzmanlaşma eğitimleri vermeye başlamıştır. Bu eğitimde:
-Çocuk ve Gençlerin okul öncesi ve okul çağındaki problemleri,
-Ailelere çocuklarının eğitiminde ortaya çıkabilecek problemlerle ile ilgili „aile çalışması“
-Bu mesleğin yayılmasını ve iyileştirilmesini sağlayacak uzmanların yetiştirilmesi
konuları hedef olarak alınmıştı. Buna zamanla bedensel ve zihinsel engellilerle yapılan çalışmalar da eklenmiştir. Bu meslek alanının çalışma alanları kabaca bedensel ve zihinsel özürlülerle yapılan çalışmalar, çocuk ve gençlik çalışmaları, okul öncesi ve okul esnası çalışmaları karakteristik çalışma alanları olarak günümüze kadar gelmiştir.
Bu meslek tanımı Gençlik Yöneticisi veya Gençlik Liderliği (Jugendleiter) olarak yıllarca kullanılmıştır ve ilk defa 1911 yılında Prusyalılar zamanında devlet bitirme sınavlarına tabi tutularak devlet tarafından mesleki olarak tescilli meslek uzmanı olarak tanınmışlardır. Bu mesleğin doğuşu ve yayılmasında doğuş yeri olan Prusya da kilisenin reformdan geçerek daha liberal olan Protestanlığın baskın olmasının da etkisi büyüktür.
Sosyal Hizmetler veya Sosyal Çalışma (Sozialarbeit) kavramının ortaya çıkması 18. Yüzyılın sonlarına dayanır ve ilk defa resmi olarak Berlinde 1899 yılında bir yıllık bir meslek eğitiminin kurulmasıyla (Kursus für Berufsarbeit in der Wohlfahrtspflege- Devlet eliyle Sosyal Yardım -veya Hizmet- Meslek Kursları) resmiyet kazanır. Asıl kaynağı tabii ki orta çağda kiliselerin toplumdaki fakir ve ihtiyaç sahiplerine zenginlerden alınan „maddi bağış ve yardım“ ların sayesinde (Caritas) yardımların ihtiyacı alanlara iletilmesi şeklinde ortaya çıkar. Bu ilk başta maddi yardımların ihtiyaç sahiplerine ulaştırılması ile ortaya çıkan „dini sorumluluktan insancıl ve etik olarak yardım etme“ (Caritas – Diakonie) daha sonra ki zamanlar dada bu ihtiyaçların toplumlardaki değişme ve endüstrileşme dolayısıyla problemlerin artması ve çeşitlilik oluşturması sonucu bir profesyonel ve geniş kapsamlı meslek haline dönüşmüştür. Kısaca anlatacak olursak 19. Yüzyılın başlarında kapitalist ekonomik reformların (yeniliklerin) da başlamasıyla toplumda ortaya çıkan geniş kitlesel sefalet ve yoksulluk sonrası bu kitlesel yoksulluğun nasıl çözülebileceği sorusu ortaya çıkmış ve buna çeşitli cevap ve çözüm önerileri de ortaya çıkmıştır.
Bu çözüm önerileri ve cevaplara karşı devlet Sosyal Sigorta sistemini geliştirmiş Kilise ve dini organizasyonlar “kişisel hizmetler ve dini yardım örgütlerini” (Caritasverband), Halk ve sivil örgütler de “kurtarma ve destekleme derneklerini” (Rettungsvereine) ve Sosyalistler de “Sendikaları ve maddi destek kasalarını” kurmuşlardır.
Bu dönemle ilgili Sosyal devlet yenilik reform politikası üzerine daha detaylı bakacak olursak bu devirdeki Alman İmparatorluğu birikmiş ve tehdit haline gelmiş sosyal ve yoksulluk Problem ve tehditkar durumu yaptığı Sosyal yeniliklerle (sosyalreformlarla) çözmeye çalışmıştır.
İlk elle tutulan çözüm uğraş ve deneyimleri Otto von Bismarck’ın (Başbakan ve devlet adamı) yapmış olduğu 1883 tarihinde Hastalık Sigortaları Kanunu ile başlayıp daha sonra 1884 yılında Kaza Sigortaları Kanunu arkasından 1889 yılında Yaşlılık ve Sakatlılık (malullük) Sigortası ile başlayıp 1891 tarihinde Emeklilik Sigortası haline dönüştürülen Devlet Sosyal Kanunlar Çerçevesinde görmek mümkündür. Bu politika çok kısa zamanda diğer ülkeler tarafından da kabul görerek hayata geçirilmiştir. Bu da sosyal devlet olmanın ilk örneklerinden sayılır ve sosyal hizmetlerin kurumlaşma yoluna girmesinin önünü açar.
Bu dönemin Sosyal Hizmetlerde en karakteristik ve tipik kurumları „devletin yoksullara hizmet ve bakım sistemi“ daireleri idi (Das staedtische Armenpflegesystem).
Birinci dünya savaşından sonra devlet ortaya çıkan sorunlar ve acil durumlardan dolayı devletin müdahale yetkisi bulunan birçok kanunları çıkarmıştır (İmparatorluk gençlik sosyal yardım kanunu, Gençlik Mahkeme Kanunu, İmparatorluk yardım ve bakım mesuliyeti kanunu vs.)
Bu tarihten sonra da ortaya çıkan durum ve problemler sonrası “Sosyal Hizmetler” ve “Sosyal Çalışma” çıkan problemlere çare üreterek profesyonel meslekleşme ve metodlar üretmeye başlamış ve bu günkü hale gelmiştir.
Şimdi tekrar Sosyal Pedagog ve SHU kavramına ve farkına dönecek olursak günümüzde federal Almanya’da son aşağı yukarı 20 ila 25 yıllık bir süre için söylenebilecek şey Üniversitelerin Eğitim Bilimleri Fakültelerindeki bölümlerde „Sosyal Pedagoji“ üst tanım (kavram) olarak tercih edilmeye başlandı ve Meslek Yüksek Okullarında (Fachhochschule) daha çok Sosyal Hizmetler-Sosyal Çalışma (Sozialarbeit) terimini üst tanım olarak benimseyerek kullanmaya başlamıştır, hatta son birkaç yıldan beri ayrıca „Sosyal Hizmetler Bilimi“ (Sozialarbeitswissenschaft) teriminden bahsetmeye başlamışlardır.
Bu her iki meslek yüksek eğitiminde eğitim süresinde verilen ağırlıklı dersler ve konular şunlardır:
- Sosyal Hizmetlerin metod ve teorileri (SHU eğitiminde) ve sosyal pedagojinin didaktiği ve metodiği (metod) (sosyal pedagoji eğitiminde) veya Sosyal çalışmanın teorisi ve metodları (Sosyal Hizmetler üst kavramlı yüksek okul eğitim fakülte veya birimlerinde)
- Eğitim Bilimleri, Pedagoji
- Sosyal (sosyo) kültür çalışmaları (tiyatro pedegojisi, teknolojik iletişim pedagojisi,estetik bilimi)
- Psikoloji, Sosyoloji, Sosyal Tıp
- Hukuk Bilimleri, Siyasal Bilimler
- İyileştirme (tedavi) Pedagojisi (Heilpaedagogik)
- Yönetme (İdare) ve Organizasyon
- Sosyal İdare, Proje Yönetimi (İdaresi)
- Teoloji (din Bilimi) dini, kilise kökenli yüksek okullarda, devlet okullarında ise Etik (insanlık-ahlak) dersi
- Kültürlerarası (çok kültürlülük) Pedagojisi
- Krumsal (İşletme-Kurum-Resmidaire) Sosyal Hizmetler.
Eğitim süresi 6 ila 8 Sömestr dir. Eskiden meslek yüksek okullarında (Fachhochschule) eğitim süresi bittikten sonra bir yıl boyunca iki 6 aylık (2 sömester) devreden oluşan meslek stajları mecburi idi ve bu iki dönemden en az birinin bir devlet kurumunda olması mecburi idi. Yeni eğitim sisteminde ise eğitimin sonunda yapılacak stajlar eğitim süresine dahil edilmiştir.
Alınacak olan Sosyal Pedagog veya Sosyal Hizmetler Uzmanı veya her ikisini kapsayan „Bachelor“ bitirim belgesinden sonra bu titellerin herbiri veya her iki titel yani ünvan ile Almanya da Sosyal Hizmet alanında artık hiçbir ayırım yapılmadan iş bulabilmek mümkümdür.
Ayrıca çeşitli enstitü ve kurumların bu meslek alanları için vermiş olduğu uzmanlaştırma seminer ve eğitimlerinden sonra Çocuk ve Genç Psikoterapisti, Aile Terapisti gibi daha birçok alanda uzmanlık alarak çalışabilmeleri mümkündür.
Şimdi yazımın sonunda tekrar yazımın başındaki temel konuya dönerek kendimce basit bir tanımlama açıklaması getirmem gerekirse bunu, yani Sosyal Pedagog ve SHU arasındaki klasik farkı, en basit şekilde şöyle açıklayabilirim:
Sosyal Pedagog kişisel ve (uzman-ihtiyaç sahibi arasındaki) teke tek diye tanımlanacak destek ve yardım ile çalışandır ( Çocuk, aile, zihinsel veya bedensel özürlü vs.) yani kişiden kişiye şahsi ve direk iletişim ve destek vardır. Daha çok metodik ve anlık probleme ve çözümüne yönelik çalışır.
SHU ise daha çok bir kurum, organizasyon, yardım kuruluşu devlet dairesi vs. ile Ihtiyaç sahibi veya muhatap arasındaki destek veya yardımdır (Sosyal yardım, Gençlik Mahkeme yardımı, Gençlik ve Aile Yardım kurumu, Sağlık ve danışma merkezleri vs.) ve daha çok geneldir. Devletin vermiş olduğu iyileştirici yardımların iletişimini ve koordinasyonunu sağlar. Bu yaptığı hizmette bazen bir devlet kurumunu veya yaptırım yetkisi olan bir organizasyonu da temsil ettiği için bazen bu hizmet karşı taraftan bir hizmet olarak değil daha çok bir tehdit veya tehlike olarak da algılanabilir ve bu meslekteki kişide bir rol çelişkisine neden olabilir (örneğin Gençlik dairelerinde görevli Sosyal Hizmetler Uzmanlarının çocukların ailedeki durumunu tehlikeli görerek çocuğu aileden almak istemesi gibi).
Ama sonuçta Federal Almanya da her iki meslek tanımındakiler için hukuki olarak iş alanındaki ayırım kaldırılarak eşitlik sağlanmış ve heriki tarafın alandaki tüm meslek bölümlerinde çalışabilmelerine olanak sağlanmıştır.
Turgay Palta
Sosyal Pedagog ve SHU
Denetimli Serbestlik Uzmanı – Berlin
28.01.2018
